Carta Marina (Mapa Morska) – bo o tej mapie mowa, autorstwa Olausa Magnusa została wydrukowana w Wenecji w 1539. Ukazuje ona Półwysep Skandynawski, Morze Bałtyckie, jak również Islandię i Morze Północne. Autor ozdobił mapę dziesiątkami rycin, które przedstawiają codzienne zajęcia ówczesnych mieszkańców tego regionu świata takie jak dojenie renów, budowa łodzi, odlewanie dział czy polowanie na foki.

 

Z naszego kaszubsko-pomorskiego punktu widzenia najciekawszy jest jednak fragment mapy, na której jest widoczne południowe wybrzeże Morza Bałtyckiego. „Òd Gduńska tu, jaż do Roztoczi bróm!” – czyli „Od Gdańska tu, aż do Roztoki bram”, jak możemy wyczytać w słowach hymnu kaszubskiego autorstwa Jana Trepczyka.

Mapa nie pokazywała ówczesnych granic państw, więc nie ma niej granic Księstwa Pomorskiego czy Prus Królewskich. Znajdziemy jednak wszystkie ważne dla historii Pomorza miejscowości. Bez problemu odnajdziemy: Gedanv (Danssik) – Gduńsk, Stolp – Stôłpskò, Bytov – Bëtowò, Contts – Chònice, Lovenborg – Lãbórg czy Pvdska – Pùck.

 

Z dzisiejszego punktu widzenia umiejscowienie niektórych uznamy za dziwne, np. Cartvs (Kartuzë), które autor mapy umieścił w pobliżu Zatoki Gdańskiej, jednak pamiętajmy, że mapa ma prawie 500 lat, kartografia dopiero się rodziła, a wiedza ludzi o otaczających ich świecie była zupełnie inna niż dziś.

 

Autorem mapy jest Olaus Magnus (1490-1557), który po przemianach reformacyjnych, jakie nastąpiły w Szwecji, zamieszkał w Gdańsku wraz ze swoim bratem Johannesem. Tam za namową biskupa warmińskiego Maurycego Ferbera rozpoczął pracę nad wielką mapą krajów północnych. Prawdopodobnie Ferber udostępnił Magnusowi mapę Prus i wybrzeża Bałtyku sporządzoną przez Mikołaja Kopernika, która była jednym ze wzorców dla Carta Marina. Kolejnymi źródłami dla Magnusa były mapa sporządzona przez biskupa Hansa Braska, jak również szkice i informacje uzyskane od żeglarzy, których Olaus Magnus spotkał w Gdańsku. Jednak podstawą pracy były jego własne zapiski, które sporządzał wcześniej latami podróżując po Skandynawii.

Prace nad mapą trwały ok. 12 lat, w 1537 Bracia Magnusowie wyjechali z Gdańska do Włoch i w 1539 wydrukowali mapę w Wenecji. Carta Marina wzbudziła wielkie zainteresowanie, jako że pokazywała kraje ówcześnie nieznane w południowej Europie. Mapa była prawdopodobnie wydrukowana w niewielkim nakładzie, a do czasów współczesnych zachowały się dwa znane egzemplarze dzieła. Carta Marina jest mapą ścienną, która składa się z dziewięciu oddzielnie drukowanych drzeworytów o wymiarach 55 × 40 cm. Po złożeniu tworzą arkusz mający 1,25 m długości i 1,70 m szerokości.

 

Przez wiele lat sądzono, że wszystkie egzemplarze Carta Marina z 1539 zostały bezpowrotnie zniszczone. Pojawiające się informacje o odnalezieniu mapy okazywały się odwoływać do późniejszych wydań lub innych prac. W 1886 natrafiono na pierwszy egzemplarz oryginalnej mapy z 1539 w zbiorach monachijskiej Bayerische Staatsbibliothe. W 1950 zarząd biblioteki uniwersytetu w Uppsali wyraził chęć odkupienia tego egzemplarza mapy, jednak proponowana cena 250 tys. marek znacznie przekraczała możliwości finansowe Szwedów.

 

Na początku lat 60. XX wieku okazało się, że istnieje drugi egzemplarz oryginalnej mapy z 1539, a jego właścicielem jest polski kolekcjoner Emeryk Hutten-Czapski. Zarząd biblioteki uniwersytetu w Uppsali postanowił nabyć ten egzemplarz, a negocjatorem został polski slawista związany z uniwersytetem w Uppsali, Józef Trypućko. Również w tym przypadku proponowana cena za mapę, odpowiadająca równowartości 150 tys. koron, okazała się być zbyt wysoka na możliwości biblioteki. Z pomocą bibliotece przyszło wydawnictwo Almqvist & Wiksell, które udzieliło pożyczki na zakup. Transakcji dokonano w listopadzie 1962 w Genewie. Od tej pory drugi egzemplarz mapy ma stałą ekspozycję w budynku Carolina Rediviva biblioteki uniwersytetu w Uppsali i należy do najcenniejszych obiektów w jej zbiorach.

 

Jeżeli ktoś jest zainteresowany obejrzeniem szczegółów mapy, to można ją pobrać pod tym linkiem: https://www.alvin-portal.org/alvin/imageViewer.jsf…

Plik z mapą ma 1,6 GB, ale pozwala obejrzeć najdrobniejsze szczegóły mapy.