Polsko – kaszubski słownik nazw fizjograficznych

Autorzy „Słownika” mają nadzieję, że wykonana przez nich praca będzie przydatna w realizacji różnych przedsięwzięć, okaże się pomocna zarówno dla osób fizycznych jak i jednostek samorządu terytorialnego czy podmiotów gospodarczych oraz wszystkich pozostałych zainteresowanych tematyką.

Kaszuby są krainą o niezwykle urozmaiconym krajobrazie. Wśród jego składników na uwagę zasługuje ogół cech przyrodniczych, które w zasadniczy sposób decydują o jego atrakcyjność. Szczególnie istotnym elementem zda się być rzeźba powierzchni terenu, która z uwagi na swoje bogactwo form (powstałych między innymi w wyniku działalności lodowca) doczekała się gloryfikacji w literaturze kaszubskiej.

Nazwy obiektów fizjograficznych, zwane w różnych źródłach nazwami terenowymi lub geograficznymi, próbują nazwać wszystkie obiekty znajdujące się na określonej przestrzeni. Znaczącym jest w poprzednim zdaniu właśnie słowo „próbują”, bo rozliczność obiektów i pojawiające się ciągle nowe nazwy powodują, że opisany stan daleki jest od pełnego zasobu. Zwykle jest tak, że obiektowi nadaje się nazwę w momencie, kiedy wyróżnia się on czymś specyficznym, np. jest punktem orientacyjnym w terenie, zasługuje na uwagę ze względu na szczególną atrakcyjność, ma specyficzne znaczenie gospodarcze czy jest znaczący pod względem jakiejkolwiek innej użyteczności.

Urzędowo sprawy związane z nazwami miejscowymi i nazwami obiektów fizjograficznych reguluje Ustawa z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz.U. 2003 nr 166 poz. 1612; ze zmianami z 2005 r. Nr 17, poz. 141 i z 2018 r. poz. 1669.), według której za obiekt fizjograficzny uważa się wyodrębniony składnik środowiska geograficznego, w szczególności: nizinę, wyżynę, wzgórze, pasmo górskie, górę, szczyt góry, przełęcz, dolinę, kotlinę, jaskinię, rzekę, kanał, jezioro, zatokę, bagno, staw, sztuczny zbiornik wodny, wodospad, las, kompleks leśny, uroczysko, półwysep, wyspę; a także starorzecze, lodowiec, atol, rafę koralową i inne (i właśnie w tym sformułowaniu „inne” kryje się ogrom terminów, których w ustawie nie wymieniono, a pojawiają się w rzeczywistości – czego doświadczyli też opracowujący niniejszą publikację).

Zamieszczone w niniejszym opracowaniu nazwy obiektów fizjograficznych można podzielić według pewnych klas. Jedną z takich klas stanowią obiekty biorące nazwę od form ukształtowania terenu. Wśród nich znajdują swoje miejsce m.in.: niziny, równiny, doliny, pradoliny, parowy, wąwozy, jary, kotliny, zagłębienia, obniżenia, krawędzie, urwiska, skarpy, wyżyny, części wyżyn, płaskowyże, kępy morenowe, wysoczyzny, pojezierza, zaklęsłości, garby, pagóry, grzędy, padoły, wyniosłości, pogórza, bramy, progi, niecki, bruzdy, pobrzeża, wzgórza, wzniesienia, wydmy, góry, pasma wzniesień, zbocza, głazy, wyspy, półwyspy, wybrzeża, przylądki, jaskinie, groty i inne obiekty. Podstawę przygotowania zestawień dla poszczególnych powiatów, jak też przypisywanie konkretnych nazw terenowych do określonych kategorii, stanowiła dla zespołu opracowującego klasyfikacja przygotowana przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Przy sporządzaniu opracowań posługiwano się także innymi dostępnymi źródłami wymienionymi w bibliografii.

Kolejną z klas nazw obiektów fizjograficznych stanowią płynące obiekty wodne. Wśród nich da się wyróżnić: rzeki, potoki, strugi, strumienie, kanały, rowy, ramiona ujściowe, ramiona boczne, stare koryta, starorzecza i inne obiekty. Trzeba się było spodziewać ogromnej ilości nazw tej klasy na analizowanym terenie (zresztą następnych także) z tego powodu, iż Kaszuby właśnie z uwagi na bogactwo wodne nazywane są umownie „Modrą Krainą”. Wśród klasy stojących obiektów wodnych spis przedstawia się nie mniej imponująco, są tu bowiem: jeziora, części jezior, stawy, sztuczne zbiorniki wodne, morze, zatoki, zatoki jeziorne, zatoki rzeczne, zatoki na kanałach, części zatok, cieśniny, części cieśnin, bagna, błota i inne obiekty. Nie mieszczące się w dwu powyższych klasach inne obiekty wodne – tj.: wodospady (na Kaszubach rzadkie w podstawowym tego słowa znaczeniu), źródła i inne obiekty – również wybitnie zasilają bogate już i tak zasoby hydronimów; a trzeba jeszcze do nich dodać klasę uwzględniającą obiekty wyróżnione ze względu na ukształtowanie dna zbiornika wodnego, czyli: głębie, mielizny, ławice, rynny, tonie i inne obiekty.

Klasę zamykającą podział nazw fizjograficznych stanowi rozległy zbiór innych obiektów fizjograficznych, czyli: lasy, części lasu, uroczyska, uroczyska–dawne miejscowości, polany, łąki, pola, torfowiska, obszary piasków, regiony historyczne, regiony etnograficzne, drogi, linie kolejowe, mosty, śluzy, zapory, baseny portowe, okopy, grodziska, skrzyżowania dróg, parki, szańce, wały, nasypy, groble, kopce i inne obiekty.

Przytoczone powyżej zestawienie nazw obiektów fizjograficznych nie stanowi zapewne wszystkich możliwych form, jakie można spotkać w naturze, jest jednak zestawieniem tych form, które w większej lub mniejszej liczebności znajdziemy na Kaszubach i Pomorzu, a które z różnych powodów doczekały się urzędowego usankcjonowania ich. Zbiór to zaiste imponujący, pokazujący zarazem bogactwo ukształtowania terenu na Kaszubach i Pomorzu, jak i dużą chęć do „oswajania” przez mieszkańców sąsiadujących z ich sadybami obiektów fizjograficznych.

Nad przygotowaniem Słownika pracowali w dużej mierze członkowie Rady Języka Kaszubskiego (organu Zarządu Głównego Zrzeszenia Kaszubsko-Po-morskiego, zajmującego się standaryzacją języka regionalnego). W centrum zainteresowania znalazły się nazwy z terenów powiatów: bytowskiego, chojnickiego, człuchowskiego, gdańskiego, kartuskiego, kościerskiego, lęborskiego, puckiego, słupskiego, wejherowskiego i Trójmiasta. Nazwy ułożono w Słowniku według spisu alfabetycznego, jednak oddzielnie dla każdego z powiatów czy miast. Informacje pogrupowano według następującego porządku:

a)  nazwa polska zapisana w mianowniku, zgodna z zapisem w zbiorach Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii,

b)  nazwa kaszubska zapisana w mianowniku, w znormalizowanym systemie zapisu, bez cech gwarowych kaszubszczyzny,

c)  forma dopełniacza nazwy kaszubskiej w pełnym brzmieniu,

d)  forma miejscownika nazwy kaszubskiej w pełnym brzmieniu,

e)  rodzaj obiektu (*słownictwo zostało opracowane przez RJK – uchwała nr 3/RJK/18 z dnia 20.10.2018 r. i zamieszczone w publikacji na stronie 237),

f)   nazwa gminy,

g)  współrzędne geograficzne.

Oprawa: twarda

Wydawca: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie

Format: 17x24cm

Język: kaszubski, polski

Liczba stron: 239

Miejsce i rok wydania: Gdańsk 2018